اثرگذاری نزاع تهران-تل‌آویو بر سرنوشت برجام

به گزارش راهبرد معاصر؛ در هفته های اخیر افزایش تنش بین رژیم صهیونیستی و ایران به مرحله هشداردهنده ای رسیده است. آنچه که در گذشته در جنگ سایه بین دو کشور در قالب عملیات مخفی، خرابکاری و منازعات نیابتی قابل تعریف بود، به تقابل نظامی مستقیم بین دشمنان دیرینه منطقه ای تبدیل شده است. مقامات صهیونیستی پس از این که ایران را عامل حملات پهبادی به نفت کش اسرائیل در سواحل عمان متهم نمودند، ایران را به حمله نظامی مستقیم تهدید کردند. تشدید تنش منجر به طیف وسیعی از پیامدهای غیرقابل پیش بینی می شود که بدترین آن ها می تواند ایران را از حالت واکنشی به سمت مواضع تهاجمی سوق دهد.

در طی چند سال گذشته، اسرائیل حملات پنهانی گسترده ای علیه ایران به خصوص در حوزه برنامه هسته ای انجام داده است. ترور محسن فخری زاده یکی از برجسته ترین دانشمندان هسته ای ایران که در نوامبر 2020 ترور شد، به عوامل اسرائیلی نسبت داده شده است. سپس تاسیسات غنی سازی هسته ای نطنز در آوریل 2021 ( مشابه سال 2010) مورد حمله سایبری این کشور قرار گرفت که رسانه های اسرائیلی مدعی شده اند که موساد، سازمان اطلاعات اسرائیل مسئول این عملیات بوده است. گزارش نیویورک تایمز به نقل از مقامات آمریکایی نشان می دهد که کماندوهای اسرائیلی از سال 2019 حداقل ده بار به کشتی های باری ایران حمله کرده اند. ایران با حملات مخفیانه ی خود به کشتی های اسرائیلی پاسخ داده است. در مارس 2021 ، کشتی اسرائیلی لوری در دریای عرب مورد حمله قرار گرفت و ایران مظنون اصلی بود.

محاسبات اشتباه طرفین می تواند به آسانی زمینه درگیری جدی تر بین دو کشور را فراهم کند. تاریخ مملو از رویدادهایی است که در آن دشمنان پس از یک منازعه، درگیر یک تقابل نظامی گسترده می شوند. هنگامی که یک پیمانکار غیرنظامی آمریکایی در حملات موشکی شبه نظامیان تحت حمایت ایران در عراق ( 2019) کشته شد، زنجیره ای از وقایع را به راه انداخت که منجر به ترور سردار قاسم سلیمانی در سال 2020 گردید. ایران با پرتاب موشک های بالستیک به پایگاه عین الاسد در عراق تلافی نمود و بیش از صد سرباز آمریکایی را مجروح کرد. در آخرین رویداد در 29 ژوئیه، یک خدمه انگلیسی و رومانیایی در کشتی مرسر استریت تحت مدیریت اسرائیل کشته شدند که طی آن مقامات آمریکایی و انگلیسی، ایران را مظنون اصلی این رویداد دانستند. در 4 آگوست، چند روز پس از این حادثه، ایران مظنون به ربایش کشتی آسفالت پرنسس متعلق به امارات در خلیج عمان بود.

فراتر از تشدید تنش مستقیم، درگیری آشکار بین دو کشور می تواند توافق هسته ای 2015 موسوم به برجام را در معرض فروپاشی قرار دهد. ایران از زمان خروج دولت ترامپ از برجام ( 2018)، پای بندی خود را به توافق به میزان قابل توجهی کاهش داده است. ایران از طریق امتناع از بازگشت به مذاکرات با آمریکا و تصمیم بر توسعه فعالیت هسته ای سعی می کند به آخرین حملات رژیم صهیونیستی واکنش نشان دهد. در حالی که اسرائیل همچنان سعی می کند از طریق فشار بر قدرت های جهانی، آن ها را به اقدام جمعی علیه ایران اقناع سازد، تهران ممکن است به یک گزینه غیرعقلانی دست بزند. همانطور که جان مرشایمر، دانشمند علوم سیاسی استدلال کرده است ، هنگامی که دولت ها وضعیت سیاسی موجود را کاملاً غیرقابل قبول می دانند ، حتی با کسانی که دارای توانایی های نظامی برتر هستند ، به جنگ مبادرت می ورزند.

مقامات ایرانی به طور قابل ملاحظه ای ناامید شده اند، زمانی که آن ها با وجود پای بندی کامل به برجام، از مزایای اقتصادی آن بهره مند نشدند. علاوه بر این، ایرانیان تاکنون با پاسخ ندادن به حملات اسرائیل به منافعش در سوریه خویشتن داری نشان داده است و چنین وضعیت نامطلوب موجود می تواند به طور موثر ایران را به یک قدرت تجدیدنظر طلب تبدیل کند که گزینه های رادیکال و غیرعقلانی در سیاست خارجی دنبال کند.

در دولت جدید ایران شایعاتی مبنی بر از سرگیری مذاکرات هسته ای در ماه اکتبر یا نوامبر وجود دارد، اما در حال حاضر مذاکرات در وین برای احیای برجام متوقف شده است. کارزار فشار حداکثری آمریکا که توسط دولت ترامپ شروع شده است، هنوز به قوت خود باقی است و اگر چه ایران و ایالات متحده هر دو قصد و نیت خود را برای احیای برجام اعلام کرده اند، اما خوش بینی اولیه کم رنگ شده است. غیرمحتمل است که سیاست مداران اسرائیلی داوطلبانه از آتش افروزی و تنش با ایران دست بکشند و این اقدام می تواند دستیابی به مذاکرات موفق هسته ای را دشوارتر کند. به گفته کاظم غریب آبادی ، سفیر ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی، یکی از موضوعات حل نشده بین طرفین ، درخواست آمریکا از ایران است که تهران در ازای امتیاز لغو نام سپاه پاسداران از فهرست سازمان تروریست خارجی، موافقت خود را با پیگیری مذاکرات در مورد فعالیت های منطقه ای و موشکی اعلام کند.

در صورت فقدان وجود هر گونه چشم انداز دیگر برای کاهش تنش بین آمریکا و ایران، ضروری است که مذاکرات هسته ای از سر گرفته شود. ایران باید از هر گونه فعالیتی که می تواند موفقیت مذاکرات را به خطر بیندازد، اجتناب کند. در همین حال واشنگتن باید از نفوذ خود بر اسرائیل استفاده کند تا او را متقاعد کند که از اقدامات تحریک آمیز که می تواند ایران را مجبور به واکنش مشابه کند، خودداری نماید. جو بایدن ، رئیس جمهور آمریکا در دیدار اخیر با نخست وزیر اسرائیل، پایبندی خود را به دیپلماسی اعلام و افزود که در صورت شکست مذاکرات هسته ای ، آمریکا آماده است تا به گزینه های دیگر روی آورد. این امر با واکنش فوری علی شمخانی دبیرشورای عالی امنیت ملی روبرو شد که بر «حق متقابل ایران در برابر گزینه های موجود» تاکید کرد. با کنترل طالبان بر افغانستان و وجود دولت های شکست خورده در یمن، سوریه و لبنان، همچنان عراق متزلزل است و خاورمیانه نمی تواند یک درگیری نظامی دیگری را تحمل کند.